Pincuran Pamandian Urang Dewa

Oleh: Dessy Fhatri, S.Pd (Guru SD Negeri 11 Tanah Garam, Solok)

Katiko sanjo di musim paneh, di ateh langik nan mulai manyirah, cahayo matohari manyapuih ranah Minangkabau nan indak ado duonyo. Kiro-kiro taun 1983, katiko ambo masih duduak di bangku kelas 3 SD, hiduik ambo sangaiklah sederhana, tapi panuah jo carito nan indak ka talupo.

Wakatu itu, ambo ko marantau, dibaok dek urang tuo padusi ka sabuah nagari nan banamo Cupak. Tapeknyo, di dusun Kapalo Aie, Sungai Rotan, nan kini mungkin lah jauah babeda rupo jo kaadaannyo.

Nagari Cupak di maso itu, masih tagolong tatingga bana di mato ambo nan masih paja kaciak. Alun samaju nan kini ko, yo sabana babeda. Jalan-jalan masih barengkek tanah, listrik alun sapanuahnyo masuak, jadi jikok malam tibo, suasana taraso sunyi. Hanyo galapo bulan jo bintang nan manjadi kawan.

Di rumah kami tingga maso tu hanyo mamakai dama cogok untuak panarangan. Sasakali kok lai di rumah apak ambo lai diiduikkan lampu satarongkiang. Urang tuo padusi ambo, baliau ko guru di salah satu SD di sinan, jadi kasibukan beliau labiah banyak untuak pandidikan. Samantaro apak ambo tingga di kampuang Bukik Sileh jo kakak dan adiak ambo.

Ambo, nan namonyo paja padusi, di maso itu yo sabana suko bamain jo kawan-kawan saparak jo samainan. Lah samo gadang, lah samo parangai, acok sairiang salangkah ka ilie ka mudiek. Di pagi hari kami sikolah, di patang hari lah bakumpua malewakan wakatu jo hati sanang sambie basigiro pai sumbayang magarik sambia mangaji ka surau.

Layaknyo paja-paja di kampuang, kami acok main ka ateh bukik mancari jambu kaliang nan masak, mangunyah-ngunyah jo garam. Sasakali, jikok panek main, kami mandi di lubuak tang aie nan dingin sarato janiah.

Galak kami mamacah kasunyian rimbo. Itulah maso ketek ambo, maso nan panuah kenangan, nan raso-raso indak ado ka taulang di anak-anak jaman kini. Namun, indak ado pulo nan manyangko, di tangah-tangah hiduik nan sederhana jo panuah keriangan tu, ado sasuatu nan pernah tajadi, nan sampai kini masih tataruang di ingatan ambo, tantang “Urang Dewa”.

Di Nagari Cupak ko, apolai di dusun Kapalo Aie Sungai Rotan, kaba-kaba lamo dari urang tuo, niniak mamak, jo Mandeh gadang lah jadi makanan sahari-hari. Salain carito tantang “Cindaku” atau “urang aluih”, ado pulo kaba nan sangaik malakek di ingatan ambo nan paja kaciak, yaitu carito tantang “Urang Dewa”.

Apolai di daerah tampek tingga ambo tu masih ado batang baringin gadang nan sangek ditakuti dan dak bulieh ditabang. Karano dianggap karamaik. Jikok ado kejadian-kejadian nan di lua nalar, taruih dikaik kaikan jo batang baringin tu.

Menurut kaba nan Ambo danga dari bisiak-bisiak urang tuo, Urang Dewa ko adolah sosok nan panuah misteri. Inyo acok disabuik sabagai panjago alam, nan punyo kakuatan di lua nalar jo pikiran kito. Bisa datang tibo-tibo, bisa pulo mailang bak dilulua bumi.

Baca Juga :  Kaduonyo Bantuak "Anak Anak?" Paralu Diganti?

Konon, wujuiknyo kadang biaso-biaso sajo, sarupo urang kampuang pado umumnyo, tapi ado “tando” khusus nan mambedakan inyo dari manusia biaso. Ado nan mangecek matonyo tajam sarupo alang, ado pulo nan manyabuik abuaknyo panjang manjelo-jelo, bajalannyo nan indak manyantuah tanah atau diateh awang-awang.

Pado suatu sanjo nan kalam, katiko matohari lah condong ka ujuang, suasana dusun Kapalo Aie mendadak rami jo cameh. Kami, paja-paja ketek nan biasonyo bamain sambia galak-galak di halaman, lansuang mandakek mancari tahu.

Kironyo, kawan kami, si Wenti, nan dari siang pai ka rimbo ateh bukik mancari karamuntiang, alun juo pulang. Hari lah batuka patang, galok pun lah ka tibo, tapi Wenti indak ado juo. Urang tuo jo apak-apak di dusun lah mulai galisah, maiduik an colok sarato lampu satarongkiang pai ka rimbo mancari Wenti.

Kironyo lah hampia satangah hari labiah Wenti tasasek di rimbo. Biasonyo kami salalu picayo kok main ka rimbo, kok lah jam tigo patang, rimbo tu ado panunggunyo tandonyo kami lah harus pulang. Makin malam, makin taba raso takuik di hati kami. Hampia pukua sapuluah malam, barulah tadanga suaro urang-urang basorak,

“Lah basuo! Lah basuo si Wenti!” Kami lansuang balarian mandakek. Wenti nampak pucek, lusuah, tapi lai indak ado nan luko. Matonyo nan biaso ceria, kini bakaco-kaco, panuah jo sasuatu nan indak dapek kami artian.

Katiko lah di rumah, alah gak tanang sasudah diubek sacaro tradisional, Wenti pun mulai bacarito. Inyo mangaku, inyo tasasek dek maikuik anak Urang Dewa nan mangajaknyo bamain. Inyo manggambarkan tampek tu sangaik rancak bana, sabantuak indak dalam hutan tapi sarupo taman bungo nan indah, jo aia mancua nan janiah, sarato binatang-binatang nan indak takuik jo manusia.

Anak Urang Dewa tu nampak biaso sajo, mangajaknyo mamatiak bungo jo mamburu ramo-ramo. Wenti maraso sanang bana, sampai indak sadar hari lah malam. “Kecek ambo kawan baru dari kampuang sabalah kironyo anak rang dewa,” kecek Wenti jo suaro takuik-takuik,.

“anak rang Dewa tu mangajak ambo bamain-main di tampek nan rancak, tapi salamo tu ambo hanyo baputa-puta di tangah rimbo!” Carito Wenti ko mambuek bulu kuduak kami tagak, manguekkan baliak kaba-kaba lamo tentang “Urang Dewa” nan lah lamo kami danga.

Konon, katonyo Urang Dewa ko pulo, disabuik-sabuik bisa manolong urang nan tasasek di rimbo, maagiah ubek bagi nan sakik nan indak tabateh dek ubek dokter, atau maagiah patunjuak ka arah nan baiak. Tapi, ado pulo kaba nan manyabuik inyo bisa manyasekkan jikok kito indak punyo hati nan barasiah atau niek nan buruak. Makonyo, salalu ado pasan dari niniak: “Jikok pai ka rimbo, barasiahkan hati, jan suko takabua mangecek!”

Nan jaleh, Urang Dewa ko jarang bana manampakkan diri. Hanyo urang-urang tatantu, atau dalam kaadaan talampau tarutamo, inyo ka tibo. Bagi ambo di maso itu, carito-carito ko hanyo sabagai “kaba-kaba urang tuo” sajo. Sasuatu nan sanang didanga katiko duduak basamo amak-amak jo niniak-niniak di malam hari, tapi indak ado tapikia dek Ambo kalau sasuatu nan sarupo itu ka Ambo alami surang. Sasuatu nan ka mangubah caro Ambo mancaliak alam jo misterinyo, hinggo kini pun masih tataruang bana di ingatan.

Baca Juga :  Antropolinguistik dalam Bahasa Minangkabau: Bahasa sebagai Cerminan Nilai Matrilinial dan Sosial

Carito si Wenti nan tasasek di rimbo dek anak Urang Dewa tu, lah malakek di pikiran ambo, manjadi kaba nan indak ka talupo. Tapi, indak ado pulo nan manyangko, kaba tu indak hanyo di carito urang sajo, karano ambo surang akhianyo nan mangalaminyo. Sasudah saminggu carito Wenti tu, di suatu malam nan sunyi, sakiro pukua 2 dini hari, ambo nan sadang lalok lamak tibo-tibo tasintak jago, taraso sasak bana nak buang aie ketek.

Maso itu, di rumah kami nan di Kapalo Aie tu, alun ado nan namonyo tampek karayie di dalam rumah. Jadi tantunyo, jikok sasak nak buang aie, arahnyo yo ka banda di muko rumah. Di banda tu ado labuang nan dibuek urang untuak mamaliharo ikan. Labuang tu ado pulo pincuran tampek kalua aienyo, nan jadi tampek utamo kami mandi, mancuci, sarato tampek sagalo macam kebutuhan karayie. Ado bagian dari pincuran tu dibuek agak tasuruak, batutuik jo daun karambia, manjadikan tampek tu agak kalam.

Dek iyo lah sasak bana, ambo jagokanlah Amak ambo. “Mak… Mak… Wak sasak nak karayie Mak aa,” kecek ambo. Amak ambo lansuang tajago sambia manggusuak mato. “Capeklah kok yo!” kato baliau, suaronyo agak sarak dek jago lalok. Amak lansuang maambiak lampu togok nan ketek untuak panarangan kalua rumah. Cahayo lampu togok tu hanyo ramang-ramang, mambuek bayangan-bayangan di dindiang rumah.

Kami kalua dari rumah, bajalan ka arah banda. Udaro malam tu taraso dingin manyasok kulik, sunyi bana, hanyo suaro angin jo jangkirik. Kiro-kiro sapuluah langkah lai sampai ka pincuran tampek karayie tu, Ambo mancaliak sasuatu nan mambuek langkah ambo tatagun. Di pincuran nan tasuruak tu, ado urang sadang mandi jo anaknyo!

Rambuik urang tu panjang bana, sabana itam, inyo adok-adokan ka pincuran tu sambia digusuak-gusuaknyo. Nan anaknyo, ketek, duduak sajo di tapi pincuran, mancaliek ka arah ambo. Ambo nan masih binguang jo mato nan satangah lalok, lansuang maagiah tau Amak ambo. “Mak, Mak! Ado urang mandi di pincuran tu, Mak aa,” kecek ambo sambia manunjuak ka arah pincuran.

Amak ambo, jaankan manjawek kecek ambo, langsuang babaliak ka rumah satangah balari sambia maelo tangan ambo! Inyo indak mangecek apo-apo, hanyo mambulekkan mato, mukonyo pucek. Ambo nan masih sasak bana nak karayie manjadi binguang, batanyo.

“Baa kok indak jadi karayie wak Mak?” Sampai di dalam rumah, Amak lansuang maadokkan embe baskom ka ambo. “Karayie se lah siko aa,” kecek baliau sambia babisiak, maagiah aie sagayuang. Dek iyo sasak bana nak karayie, jo indak ado pangana lain-lain, Ambo pun karayie di dalam embe tu. Sasudah tu, Ambo dilalokkan baliak dek Amak, indak ado ciek pun kato nan kalua dari muluik baliau tantang kejadian tu. Hanyo suaro detak jantuang Amak nan mamaluak ambo lalok nan masih taraso di dado Ambo.

Baca Juga :  Balai Bahasa Provinsi Sumbar Sukses Selenggarakan Bimtek Guru Utama RBD Angkatan I

Malam itu, ambo dilalokkan dek Amak jo parasaan nan indak mangarati. Dalam lalok, bayangan urang nan mandi di pincuran jo mato anak ketek nan mandongak ka arah ambo taruih tabayang. Bisuak paginyo katiko matohari lah tarang, ambo mancubo batanyo baliak kajadian tu ka Amak. Ambo mandakek ka Amak nan sadang di dapur, mancubo batanyo lambek-lambek.

“Mak,” kecek ambo, suaro agak lunak, “Urang nan mandi di pincuran malam tadi tu sia, Mak?” Amak ambo, nan sadang manggoriang lauak, tibo-tibo baranti. Inyo maliek ka arah ambo, matonyo manyiratkan sasuatu nan Ambo indak mangarati. “Alaaah… dak usah acok-acok bana mambahas itu, lai,” kecek baliau, suaronyo agak lunak, tapi nadanyo sasuatu nan indak bisa dibantah. “Itu urang dewa nah.”

Jantuang ambo tibo-tibo badabok. Urang dewa? Jadi kaba-kaba nan salamo ko hanyo di carito, kini ambo alami surang? “Hari malam tu dunia inyo nah,” tambah Amak sambia babaliak ka goriangannyo, sarupo indak ado kajadian apo-apo. Kato-kato Amak nan singkek, tapi panuah makna tu, cukuik mambuek bulu kuduak ambo tagak baliak. Baliau indak mangatoan labiah lanjuik, tapi Ambo maraso pasan itu cukuik jaleh: itu adolah sasuatu nan di lua jangkauan aka jo pangana biaso kito.

Sajak malam itu, pangalaman tu taruih mambakeh di ingatan ambo. Tiok kali pai ka pincuran di malam hari, pasti raso gamang tu tibo baliak. Dari kajadian itu, Ambo mulai mangarati, baso di Ranah Minang ko, alamnyo indak hanyo tantang bukik nan hijau jo aia nan janiah sajo. Tapi ado sisi lain nan indak tabaco dek mato, ado misteri nan manyalimuti di baliek kaindahannyo. Carito tantang Urang Dewa, nan dulu hanyo bagai “kaba-kaba urang tuo”, kini lah manjadi bagian dari kanyataan hiduik ambo surang.

Sampai kini pun, Ambo indak bisa manyimpulkan sacaro jaleh apo nan tajadi malam itu. Apo inyo mitos nan manjadi nyata, atau fakta nan dibaluik misteri? Indak ado jawaban pasti. Nan jaleh, pangalaman di Nagari Cupak taun 1983 itu lah maagiah palajaran ka ambo, baso alam ko punyo rahasio, dan kito sabagai manusia musti tatap manjagonyo jo manghormati sasuatu nan indak taliek. Di Ranah Minang nan kayo jo budayo ko, batas antaro nan nyata jo nan gaib, kadang-kadang sabana tipih. (*)

Sumber gambar: di akses dari google free access.